Στη μικρή κοινότητα Λα Εσπεράνσα του Μεξικού, η κυρία Ορτένσια καθαρίζει πατάτες έξω από το ταχυφαγείο της. Δίπλα της, ένα κοντέινερ της Microsoft προσφέρει «μαθήματα υπολογιστών» με ελάχιστη συμμετοχή. Λίγο πιο πέρα, η ίδια εταιρεία υψώνει ένα τεράστιο συγκρότημα data centers, καταναλώνοντας ακατάπαυστα ενέργεια και νερό.

Το «υπολογιστικό νέφος» αποκτά απτή μορφή, αλλά οι κάτοικοι βιώνουν τις αρνητικές επιπτώσεις: διακοπές νερού, περιβαλλοντική ζημιά, χωρίς κανένα όφελος για την τοπική κοινωνία.

Η Microsoft, η Amazon και η Google ανταγωνίζονται παγκοσμίως για την υποδομή που τροφοδοτεί την τεχνητή νοημοσύνη. Η έκρηξη των γενετικών μοντέλων, όπως το ChatGPT, εκτόξευσε την ανάγκη για υπολογιστική ισχύ.

Τα νέα κέντρα δεδομένων, σε κλίμακα «hyperscale», επεκτείνονται διαρκώς, απαιτώντας περισσότερους πόρους: γη, ηλεκτρικό ρεύμα και νερό για ψύξη.

Έκθεση της El País και του Pulitzer Center φέρνει στο φως τρία παραδείγματα σε Μεξικό, Χιλή και Ισπανία, περιοχές που έχουν μετατραπεί σε «πεδία εξόρυξης» για τους τεχνολογικούς κολοσσούς.

Το κοινό μοτίβο περιλαμβάνει μυστικότητα, σκιώδεις εταιρικές δομές, συνεργασία με τις τοπικές αρχές και μηδαμινά οφέλη για τις πληγείσες κοινότητες.

Στο Κερετάρο, οι κάτοικοι χωριών όπως η Λα Εσπεράνσα βλέπουν τις πηγές τους να στερεύουν. Η υδροδότηση γίνεται με «ταντέο», αφήνοντας οικογένειες χωρίς νερό για έως και 15 ημέρες. Κανείς δεν γνώριζε την τεράστια κατανάλωση νερού των data centers.

Η Microsoft φέρεται να έχει εξασφαλίσει άδειες άντλησης δεκάδων εκατομμυρίων λίτρων ετησίως από ήδη υπερεκμεταλλευμένους υδροφόρους ορίζοντες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι άδειες δίνονται σε τρίτες εταιρείες, καθιστώντας την ιχνηλάτηση σχεδόν αδύνατη. Οι πολυεθνικές αποκτούν πρόσβαση σε ζωτικούς πόρους, ενώ οι τοπικές κοινωνίες διψούν.

Η ερευνήτρια Λορένα Γκαρσία Εστράδα κάνει λόγο για «διαδικασίες απαλλοτρίωσης και εκτοπισμού», καταγγέλλοντας την αδιαφάνεια: «Είναι σοβαρό το ότι τόσο μεγάλες εταιρείες εκμεταλλεύονται την αδυναμία του Μεξικού να επιβάλει διαφάνεια και δρουν ανεξέλεγκτα».

Στη γειτονιά Λα Πινκόγια του Σαντιάγο, οι κάτοικοι αντέδρασαν όταν η Amazon σχεδίαζε να εγκαταστήσει γραμμές υψηλής τάσης και data center στον λόφο Πούντα Μότσα. Ο ακτιβιστής Πατρίσιο Ερνάντες περιγράφει την κινητοποίηση της κοινότητας: «Είπαμε στην Amazon ότι αυτός ο λόφος είναι μέρος της ζωής μας και δεν θα επιτρέψουμε να τον καταστρέψουν».

Στο Σερίγιος, το μεγα-πρότζεκτ της Google ακυρώθηκε έπειτα από κινητοποιήσεις και δικαστική απόφαση που επισήμανε τον κίνδυνο για τον υδροφόρο ορίζοντα. Η ακτιβίστρια Τάνια Ροδρίγκεζ δηλώνει: «Δεν είμαστε ενάντια στην τεχνολογική πρόοδο. Είμαστε ενάντια στο να γίνονται οι γειτονιές μας ζώνες θυσίας».

Παρόλα αυτά, η Google φαίνεται να επανεξετάζει νέο σχέδιο, υποσχόμενη μικρότερη κατανάλωση νερού. Η καχυποψία παραμένει, καθώς οι εταιρείες επιδιώκουν να προωθήσουν τα έργα τους σε λαϊκές συνοικίες, όπου η γη είναι φθηνή και η αντίσταση θεωρείται λιγότερο πιθανή.

Στην Αραγονία της Ισπανίας, οι κάτοικοι του χωριού Κουάρτε έλαβαν ειδοποιήσεις ότι χάνουν τα κτήματά τους λόγω του data center της Amazon στην Ουάλκα. Το σχέδιο περιελάμβανε υπόγειο καλώδιο μέσα από το χωριό, χωρίς κανένα όφελος για την κοινότητα.

Μετά τις αντιδράσεις, η εταιρεία υποσχέθηκε αλλαγή πορείας, αλλά οι κάτοικοι ανησυχούν για τα πηγάδια που θα χρησιμοποιηθούν για ψύξη.

Ο ακτιβιστής Κάρλος Λόπεθ προειδοποιεί: «Δεν θα είναι δυνατόν να αποδειχθεί πόσο νερό θα αντλήσει η Amazon».

Η περιφερειακή κυβέρνηση παρουσιάζει την Αραγονία ως «τη νέα Βιρτζίνια», αλλά τα οφέλη για την τοπική οικονομία αμφισβητούνται. Σύμφωνα με έκθεση, κάθε κέντρο απασχολεί λιγότερα από 20 άτομα, δημιουργώντας ελάχιστες μόνιμες θέσεις εργασίας σε σχέση με το περιβαλλοντικό του αποτύπωμα.

Ο πολιτικός Άλβαρο Σανθ επισημαίνει: «Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους, ούτε καν δυνατότητα ελέγχου. Υιοθετούμε μοντέλα ανάπτυξης που δεν εξετάζουν τις πραγματικές ανάγκες και κοστίζουν ακριβά στο περιβάλλον».

Το Μεξικό, η Χιλή και η Ισπανία μοιράζονται πλέον ένα κοινό πεπρωμένο: αποτελούν πεδία του νέου «χρυσού πυρετού» του 21ου αιώνα.

Οι εταιρείες τεχνολογίας καταλαμβάνουν γη, καταναλώνουν νερό, εξασφαλίζουν ενεργειακές υποδομές, αφήνοντας πίσω τους κοινότητες που αισθάνονται αόρατες. Οι ίδιες εταιρείες που υπόσχονται ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα βελτιώσει τη ζωή της ανθρωπότητας, καταναλώνουν πολύτιμους φυσικούς πόρους σε περιοχές ήδη ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή.

Ενώ οι αίθουσες με τους servers λειτουργούν νυχθημερόν, οι κάτοικοι παλεύουν με διακοπές νερού, απειλές απαλλοτρίωσης και ανισότητα. Η μάχη για την τεχνητή νοημοσύνη είναι μάχη για πόρους. Πίσω από τα θαύματα της ψηφιακής επανάστασης, οι κοινότητες βιώνουν μια ιστορία εκμετάλλευσης, αντίστασης και αβεβαιότητας.