Ο πρωθυπουργός της Πολωνίας, Ντόναλντ Τουσκ, ανακοίνωσε την Τετάρτη ότι η χώρα του ζήτησε την ενεργοποίηση του άρθρου 4 του ΝΑΤΟ, έπειτα από παραβίαση του εναέριου χώρου της από ρωσικά drones κατά τη διάρκεια της νύχτας. Η κίνηση αυτή σηματοδοτεί μια έντονη αντίδραση της Βαρσοβίας στο περιστατικό.

Το άρθρο 4 της Ιδρυτικής Συνθήκης του ΝΑΤΟ επιτρέπει στα κράτη-μέλη να φέρουν ένα ζήτημα προς συζήτηση στο Βορειοατλαντικό Συμβούλιο, το κύριο πολιτικό όργανο λήψης αποφάσεων του ΝΑΤΟ, όπου μπορούν να το συζητήσουν με τους συμμάχους τους.

Η επίσημη διατύπωση του άρθρου αναφέρει: «Τα Μέρη θα διαβουλεύονται από κοινού, όποτε, κατά την άποψη οποιουδήποτε εξ αυτών, απειλείται η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία ή η ασφάλεια οποιουδήποτε από τα Μέρη».

Ουσιαστικά, οποιοδήποτε κράτος-μέλος μπορεί να επικαλεστεί επίσημα το Άρθρο 4 της Συνθήκης. Μόλις γίνει αυτό, το θέμα τίθεται προς συζήτηση στο Συμβούλιο, και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια κοινή απόφαση ή ενέργεια εκ μέρους της Συμμαχίας. Τα υπόλοιπα μέλη του Συμβουλίου ενθαρρύνονται να ανταποκριθούν στην κατάσταση που παρουσιάζει το κράτος-μέλος.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το άρθρο 4 δεν είναι η ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής, η οποία ενεργοποιείται μόνο μέσω του Άρθρου 5. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν πολιτικό και διπλωματικό μηχανισμό αντίδρασης, ο οποίος μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για κοινή δράση, είτε στρατιωτική είτε όχι.

Η πρώτη φορά που ενεργοποιήθηκε επίσημα το Άρθρο 4 ήταν το 2003, όταν η Τουρκία ζήτησε διαβουλεύσεις εν όψει της επερχόμενης στρατιωτικής επιχείρησης στο Ιράκ και των πιθανών επιπτώσεών της στα τουρκικά σύνορα. Το ΝΑΤΟ απάντησε με την επιχείρηση Display Deterrence, μια αμυντική αποστολή.

Η Τουρκία ακολούθησε με δύο ακόμη ενεργοποιήσεις τον Ιούνιο και τον Οκτώβριο του 2012, λόγω της κατάρριψης τουρκικού μαχητικού από τη Συρία και, στη συνέχεια, του θανάτου Τούρκων αμάχων από πυρά στα σύνορα. Αυτές οι εξελίξεις οδήγησαν στην ανάπτυξη πυραύλων Patriot από ΝΑΤΟϊκές δυνάμεις στο τουρκικό έδαφος, μια από τις πιο ουσιαστικές στρατιωτικές απαντήσεις υπό το Άρθρο 4.

Το 2014, η Πολωνία ενεργοποίησε το Άρθρο 4 εν μέσω της ρωσικής επέμβασης στην Κριμαία. Το 2015, η Τουρκία το επικαλέστηκε και πάλι, λόγω μιας σειράς τρομοκρατικών επιθέσεων στο εσωτερικό της.

Η Τουρκία ενεργοποίησε και πάλι το Άρθρο 4 το 2020, έπειτα από τον θάνατο δεκάδων Τούρκων στρατιωτών στην επαρχία Ιντλίμπ της Συρίας, μετά από αεροπορικές επιδρομές που αποδόθηκαν στο καθεστώς Άσαντ και τη ρωσική υποστήριξή του.

Η τελευταία ενεργοποίηση έγινε στις 24 Φεβρουαρίου 2022, όταν οκτώ χώρες (Βουλγαρία, Τσεχία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία και Σλοβακία) ζήτησαν διαβουλεύσεις, την ίδια ημέρα που η Ρωσία ξεκίνησε την εισβολή της στην Ουκρανία.