Ο καρκίνος του προστάτη, αν και σπάνια πρωταγωνιστεί στα ΜΜΕ, αποτελεί μια σημαντική απειλή για την υγεία των ανδρών. Συνήθως, η δημοσιότητα έρχεται όταν γνωστοί πολιτικοί, επιχειρηματίες ή καλλιτέχνες, όπως ο Τζο Μπάιντεν, ο Γουόρεν Μπάφετ, ο Ράιαν Ο' Νιλ, ο Ρόμπερτ ντε Νίρο και ο Μπεν Στίλερ, διαγιγνώσκονται με τη νόσο. Ωστόσο, πολλές πτυχές της παραμένουν άγνωστες στο ευρύ κοινό.

Γνωρίζατε ότι ο καρκίνος του προστάτη είναι η πέμπτη κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο στους άνδρες παγκοσμίως, με 375.000 θανάτους ετησίως; Σε πολλές χώρες, μάλιστα, είναι ο δεύτερος πιο θανατηφόρος καρκίνος μετά τον καρκίνο του πνεύμονα. Κάθε χρόνο, περίπου 1,5 εκατομμύρια άνδρες λαμβάνουν μια νέα διάγνωση, και υπολογίζεται ότι σχεδόν το 30% των ανδρών άνω των 50 ετών θα εμφανίσουν αυτή τη μορφή καρκίνου.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσίευσε πρόσφατα η Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία, ενώ από το 2007 έως το 2014 τα περιστατικά μειώνονταν κατά 6,4% ετησίως, από το 2015 παρατηρείται αύξηση κατά 3% κάθε χρόνο. Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η αύξηση των διαγνώσεων σε προχωρημένο στάδιο, η οποία κυμαίνεται μεταξύ 4,6% και 4,8%. Δεδομένης της γήρανσης του πληθυσμού, οι ειδικοί εκτιμούν ότι ο καρκίνος του προστάτη θα λάβει διαστάσεις επιδημίας τις επόμενες δεκαετίες, συχνά χωρίς εμφανή συμπτώματα. Σε πολλές περιπτώσεις, η ασθένεια δεν εκδηλώνεται έγκαιρα με εξωτερικά συμπτώματα, και αν δεν εντοπιστεί νωρίς, μπορεί να προκαλέσει μεταστάσεις, ιδίως στα οστά. Όταν συμβεί αυτό, το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης μειώνεται δραματικά στο 37%.

Ο Πλούταρχος Ανεζίνης, επίκουρος καθηγητής Ουρολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης, τ. συντονιστής διευθυντής ΕΣΥ, εξηγεί στην «Κ» ότι: «Είναι γεγονός ότι στο αρχικό στάδιο της ασθένειας τα συμπτώματα είναι παρόμοια με εκείνα της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη που οι περισσότεροι άνδρες εμφανίζουν μετά την ηλικία των 50. Αν η διάγνωση δεν γίνει εγκαίρως, λοιπόν, σταδιακά ο ασθενής θα παρουσιάσει δυσκολία στην ούρηση, αιματουρία, πόνο στα οστά (στη μέση και στη λεκάνη), απώλεια βάρους, αδυναμία και εύκολη κόπωση. Γι’ αυτό και με το που περνάει ένας άνδρας το κατώφλι της έκτης δεκαετίας του συνιστάται να ελεγχθεί για πρώτη φορά με μέτρηση του PSA και ψηλάφηση του προστάτη. Αν έχει συγγενή πρώτου βαθμού με ιστορικό καρκίνου του προστάτη, ο έλεγχος πρέπει να ξεκινάει στα 45 έτη». Δυστυχώς, η έλλειψη ελέγχου είναι ένας από τους λόγους της αύξησης περιστατικών προχωρημένου καρκίνου του προστάτη την τελευταία δεκαετία. Το 2023, στις ΗΠΑ, μόλις το 38% των ανδρών ηλικίας 50-64 εξετάστηκε.

Παρά ταύτα, οι κακοήθεις νεοπλασίες στον προστάτη συνοδεύονται από την αντίληψη ότι είναι ο… «καλύτερος καρκίνος που μπορεί να σου τύχει». Πρόκειται για μύθο; «Αν και ο χαρακτηρισμός “καλύτερος καρκίνος” ακούγεται υπερβολικός, έχει μια δόση αλήθειας: πρόκειται για έναν πολύ συχνό καρκίνο που ευτυχώς δεν συνοδεύεται από αντίστοιχη θνητότητα. Εμφανίζεται πιο συχνά σε άνδρες μεγαλύτερης ηλικίας (μετά τα 65 έτη), εξελίσσεται αργά και οι ασθενείς μπορεί τελικά να “φύγουν” από άλλα προβλήματα υγείας. Σε αρκετές περιπτώσεις δεν είναι επιθετικός και, φυσικά, υπάρχουν πλέον αποτελεσματικές θεραπείες (ριζική προστατεκτομή και ακτινοθεραπεία όταν διαγνωστεί σε αρχικό στάδιο), αλλά και νέες φαρμακευτικές προσεγγίσεις (όταν η διάγνωση γίνεται σε προχωρημένο στάδιο) που προσφέρουν στον ασθενή πολλά χρόνια επιβίωσης. Παρ’ όλα αυτά, για κάποιους ασθενείς η εξέλιξη της νόσου δεν είναι η επιθυμητή», διευκρινίζει ο κ. Ανεζίνης.

Ο Χρήστος Χριστοδούλου, διευθυντής της Β΄ Ογκολογικής Κλινικής του νοσοκομείου Metropolitan, συμφωνεί: «Υπάρχει πράγματι η αντίληψη ότι η κακοήθεια του προστάτη έχει καλή πρόγνωση. Ομως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρόκειται για διάγνωση καρκίνου και κάθε περίπτωση απαιτεί σοβαρή αντιμετώπιση». Γι’ αυτό και επαναλαμβάνει «σε κάθε ευκαιρία ότι ο υγιεινός τρόπος ζωής, η ισορροπημένη διατροφή, η άσκηση και ο έλεγχος του σωματικού βάρους είναι προληπτικά μέτρα τα οποία μπορούμε να εφαρμόζουμε στην καθημερινότητά μας: μειώνουν γενικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Από εκεί και πέρα, ειδικά για τον καρκίνο του προστάτη υπάρχει η δευτερογενής πρόληψη, στην οποία ο τακτικός ουρολογικός έλεγχος και η μέτρηση του PSA παίζουν σημαντικό ρόλο».

Πολύς ο λόγος για το PSA, το Προστατικό Ειδικό Αντιγόνο, βιοχημικό δείκτη που χρησιμοποιείται ευρέως για την αξιολόγηση της υγείας του προστάτη. Σύμφωνα με το βρετανικό National Institute for Health and Care Excellence, η συγκεκριμένη εξέταση μπορεί να δώσει ψευδώς θετικά αποτελέσματα (υποδεικνύοντας καρκίνο που δεν υπάρχει) σε ποσοστό 6%-7% ή ψευδώς αρνητικά (μη ανίχνευση καρκίνου) στο 15% των ελέγχων. Πόσο αξιόπιστη είναι, λοιπόν, για τη διάγνωση του καρκίνου;

«Στο αρχικό στάδιο τα συμπτώματα είναι παρόμοια με εκείνα της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη που οι περισσότεροι άνδρες εμφανίζουν μετά τα 50», επισημαίνει ο καθηγητής Ουρολογίας Πλούταρχος Ανεζίνης.

Ο Πλούταρχος Ανεζίνης εξηγεί: «Η ερώτηση αυτή είναι μια ευκαιρία να διευκρινίσουμε μερικές παρεξηγήσεις σχετικά με το PSA. Πρόκειται για τον καλύτερο καρκινικό δείκτη που διαθέτει σήμερα η Ιατρική, γιατί αφορά μόνο τον προστάτη και κανένα άλλο όργανο. Αυξάνεται κυρίως σε τρεις καταστάσεις: στην καλοήθη υπερτροφία, στις φλεγμονές (προστατίτιδες) και στον καρκίνο του προστάτη. Το PSA είναι διαφορετικό ανά δεκαετία ζωής του άνδρα. Για να εξασφαλίσουμε ένα όσο το δυνατόν πιο αξιόπιστο αποτέλεσμα πρέπει να έχουμε προηγούμενες μετρήσεις του για σύγκριση με την τελευταία, συνιστάται να υπάρχει αποχή από σεξουαλική επαφή τρεις ημέρες πριν από τη μέτρησή του (γιατί αυξάνεται) και καλό είναι οι μετρήσεις να είναι από το ίδιο εργαστήριο. Ενα αυξημένο PSA δεν σημαίνει υποχρεωτικά ότι υπάρχει καρκίνος του προστάτη, όπως και ένα χαμηλό δεν αποκλείει την ύπαρξή του».

Ο Ηλίας Αθανασιάδης, διευθυντής της Ογκολογικής Κλινικής του νοσοκομείου «Μητέρα» και επίκουρος καθηγητής Ογκολογίας στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Northwestern, επιβεβαιώνει ότι: «Η εξέταση PSA δεν είναι από μόνη της αποτελεσματική. Η εκτίμησή της και ο καθορισμός των επόμενων βημάτων πρέπει να γίνονται από παθολόγο ή ουρολόγο. Το PSA, όμως, είναι συχνά εκείνο που μας οδηγεί στην πολυπαραμετρική μαγνητική τομογραφία, μια αντικειμενική μέθοδο που θα καθορίσει αν χρειάζεται βιοψία ή όχι. Η σχετική απόφαση βασίζεται σε δείκτη που λαμβάνει υπόψη την ηλικία, την τιμή PSA και τη “βαθμολογία” της μαγνητικής. Σε τιμές 4 ή 5, η βιοψία είναι σκόπιμη· σε τιμές 1 ή 2, όχι. Βιοψίες χωρίς ισχυρή ένδειξη μπορεί να οδηγήσουν σε ψευδώς θετικά ευρήματα και περιττές παρεμβάσεις. Η παρακολούθηση πρέπει να γίνεται με την αρωγή και καθοδήγηση γιατρού, όχι με αυθαίρετες αποφάσεις».

Βιοψία, μια διαδικασία που, στο άκουσμά της και μόνον, προκαλεί τρόμο στην πλειονότητα των ανδρών. Οχι άδικα. Είναι δυσάρεστη εξέταση, δύσκολη λόγω του τρόπου που γίνεται (μέσω του εντέρου, διορθικά ή από το περίνεο) και έχει παρενέργειες λιγότερο (αιματουρία, παρουσία αίματος στα κόπρανα ή στο σπέρμα) ή περισσότερο σοβαρές (κυρίως πυρετό, που σε σπάνιες περιπτώσεις ενδέχεται να είναι σηπτικός). Γι’ αυτό και, σύμφωνα με μελέτη του 2024, το 5% των ανδρών μετανιώνει που υποβάλλεται σε αυτήν, ακόμη κι αν ο στόχος της –δηλαδή ο εντοπισμός καρκίνου– επιτυγχάνεται. «Η βιοψία ενδείκνυται όταν υπάρχει ισχυρή υποψία καρκίνου από τον αιματολογικό και απεικονιστικό έλεγχο», εξηγεί ο Χρήστος Χριστοδούλου. «Είναι απαραίτητη τόσο για την επιβεβαίωση της διάγνωσης όσο και για τον καθορισμό της κατάλληλης θεραπείας. Τα τελευταία χρόνια, χάρη στις νέες απεικονιστικές τεχνικές έχουν μειωθεί τα περιστατικά άσκοπης βιοψίας, ενώ οι επιπλοκές –όπως οι αιμορραγίες– περιορίζονται σημαντικά όταν η εξέταση γίνεται σε εξειδικευμένα κέντρα που διαθέτουν εμπειρία και τεχνογνωσία».

Για την Ελλάδα το Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Καρκίνου (GCO) αναφέρει ότι γίνονται περισσότερες από 7.000 νέες διαγνώσεις τον χρόνο· συνεπώς 19 άνδρες μαθαίνουν ότι έχουν καρκίνο του προστάτη κάθε μέρα. «Στην Ευρώπη, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Globocan 2022), είναι ο δεύτερος συχνότερος καρκίνος στους άνδρες, με περίπου 500.000 νέα περιστατικά ετησίως. Τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφονται στις βορειοευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα τα ποσοστά είναι κάπως χαμηλότερα, αν και δυστυχώς δεν διαθέτουμε πλήρως αξιόπιστα δεδομένα», λέει ο Χρήστος Χριστοδούλου, φέρνοντας στο προσκήνιο, για μία ακόμα φορά, τα… Greek statistics και την ανάγκη, επιτέλους, να δημιουργηθεί (όχι στα χαρτιά) ένα εθνικό μητρώο καρκίνου.

«Ετσι είναι, δεν διαθέτουμε τα απαιτούμενα δεδομένα που θα συγκροτούν ένα μητρώο καρκίνου. Από τις ενδείξεις που έχουμε φαίνεται ότι πιθανότατα η συχνότητα στη χώρα μας είναι μικρότερη από την υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά δεν θα έδινα κανένα βάρος σε αυτά τα δεδομένα. Γενικά, στις μεγάλες ηλικίες παρουσιάζεται πολύ συχνά καρκίνος του προστάτη, χωρίς πάντα να επηρεάζει την πορεία της ζωής των ασθενών – συμβιώνουν με τη νόσο», καταλήγει ο Ηλίας Αθανασιάδης. «Η συμβουλή μου προς όλους τους άνδρες είναι: για οποιοδήποτε σύμπτωμα που επιμένει, να μιλάτε με τον γιατρό σας. Αν βρεθεί καρκίνος, έχετε το πλεονέκτημα της πρώιμης διάγνωσης. Η απόφαση να μη γνωρίζει κανείς είναι προσωπική, αλλά η γνώση είναι δύναμη».