Η οπισθοχώρηση του Ναπολέοντα Βοναπάρτη από τη Ρωσία το 1812 ήταν ένα κομβικό γεγονός που σηματοδότησε την αρχή του τέλους του Γάλλου αυτοκράτορα και της επιρροής του στην Ευρώπη. Από τον στρατό του, που αρχικά αριθμούσε περίπου μισό εκατομμύριο άνδρες, περίπου 300.000 χιλιάδες δεν κατάφεραν ποτέ να επιστρέψουν στην πατρίδα τους βρίσκοντας τραγικό θάνατο.

Τώρα, μια νέα μελέτη, που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Current Biology και εξέτασε DNA από τα δόντια 13 Γάλλων στρατιωτών που βρέθηκαν θαμμένοι σε μαζικό τάφο στη Λιθουανία, αποκαλύπτει συγκλονιστικές λεπτομέρειες για τα δεινά που υπέμεινε ο στρατός του Ναπολέοντα. Οι αναλύσεις ανίχνευσαν δύο παθογόνα βακτήρια, ο ρόλος των οποίων παρέμενε άγνωστος μέχρι σήμερα, ρίχνοντας νέο φως στα αίτια της καταστροφής.

Οι ιστορικοί γνωρίζουν ότι η πείνα, οι αρρώστιες και ο δριμύς ρωσικός χειμώνας ήταν οι βασικοί παράγοντες που οδήγησαν στην ήττα του Ναπολέοντα στην προσπάθειά του να φτάσει μέχρι τη Μόσχα. Το 2006, γενετική μελέτη σε λείψανα στρατιωτών από το ίδιο νεκροταφείο είχε αποκαλύψει δύο παθογόνους παράγοντες: το βακτήριο Bartonella quintana που προκαλεί τον λεγόμενο πυρετό των χαρακωμάτων και το Rickettsia prowazekii που προκαλεί τύφο και μεταδίδεται από τις ψείρες του σώματος, όπως αυτές που βρέθηκαν στα λείψανα.

Ωστόσο, η μελέτη του 2006 είχε ένα βασικό μειονέκτημα: έλεγξε τα δείγματα μόνο για λίγες συγκεκριμένες ασθένειες με βάση τα συμπτώματα που είχαν αναφέρει οι ιστορικοί. Η νέα προσπάθεια βασίστηκε σε νεότερες γενετικές τεχνικές που επιτρέπουν την ανίχνευση οποιουδήποτε παθογόνου. Από τους 13 στρατιώτες που εξετάστηκαν, οι τέσσερις έφεραν ίχνη του βακτηρίου Salmonella enterica, που μεταδίδεται από μολυσμένο νερό ή τρόφιμα και προκαλεί γαστρεντερίτιδα και παρατυφοειδή πυρετό.

Επιπλέον, δύο στρατιώτες έφεραν επίσης DNA του Borrelia recurrentis, ενός βακτηρίου που μεταδίδεται από τις ψείρες και προκαλεί υποτροπιάζοντα πυρετό. Στον μαζικό τάφο που βρέθηκε το 2001 στο Βίλνιους της Λιθουανίας, εκτιμάται ότι κατέληξαν 2 με 3 χιλιάδες στρατιώτες.

Ο Νικολά Ρασκοβάν του Ινστιτούτου Παστέρ στο Παρίσι, τελευταίος συγγραφέας της μελέτης, δήλωσε: «Το Βίλνιους ήταν βασικός ενδιάμεσος σταθμός στη διαδρομή οπισθοχώρησης του 1812. Πολλοί στρατιώτες έφτασαν εξουθενωμένοι, πεινασμένοι και άρρωστοι. Ένα σημαντικό μέρος πέθανε στο Βίλνιους και θάφτηκε σε μαζικούς τάφους».

Ο ίδιος πρόσθεσε: «Αν και το κρύο, ο λιμός και ο τύφος έχουν από καιρό αναγνωριστεί ως κύριες αιτίες, τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι ο παρατυφοειδής πυρετός και ο φθειρογενής υποτροπιάζων πυρετός ήταν επίσης παρόντες και μπορεί να συνέβαλαν στην εξασθένιση και τη θνησιμότητα». Είναι αξιοσημείωτο ότι η νέα μελέτη δεν ανίχνευσε γενετικό υλικό των ασθενειών που αναγνωρίστηκαν το 2006, πιθανώς επειδή οι λοιμώξεις αυτές δεν προσέβαλαν τους συγκεκριμένους 13 στρατιώτες.

Σε κάθε περίπτωση, το σημαντικότερο συμπέρασμα είναι ότι η ήττα του Ναπολέοντα δεν ήταν αποτέλεσμα «μιας μεμονωμένης επιδημίας», όπως τόνισε ο Ρασκοβάν, αλλά ένας συνδυασμός παραγόντων: «Πέθαναν από έναν συνδυασμό παραγόντων […] πιθανότατα πολύ περισσότερων από αυτούς που βρήκαμε». Ο ερευνητής εκτιμά ότι στο μέλλον θα μπορούσαν να ανιχνευθούν και άλλοι παθογόνοι παράγοντες στα λείψανα. Δεδομένου όμως ότι τα δείγματα δοντιών εξαντλούνται, συνέστησε στους επιστήμονες να περιμένουν μέχρι να αναπτυχθούν νέες, πιο ευαίσθητες τεχνικές γενετικής ανάλυσης.