Στην Ευρώπη, ένας στους τέσσερις χώρους εργασίας λαμβάνει πλέον κρίσιμες αποφάσεις μέσω αλγορίθμων ή εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης (AI).

Αυτές οι τεχνολογίες δεν αποτελούν πλέον μια μακρινή καινοτομία, αλλά επηρεάζουν άμεσα τις εργασιακές σχέσεις, τις συνθήκες και την καθημερινότητα εκατομμυρίων εργαζομένων.

Παράλληλα, τα συνδικάτα σε ολόκληρη την ήπειρο υπογραμμίζουν ότι δυσκολεύονται να διαπραγματευτούν αποτελεσματικά την προστασία των δικαιωμάτων που απειλούνται από αυτή τη νέα πραγματικότητα.

Σύμφωνα με το euronews, μία έκθεση του ερευνητικού οργανισμού Visionary Analytics για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καταδεικνύει ότι η αλγοριθμική διαχείριση βρίσκεται σε ραγδαία άνοδο και αναμένεται να αυξηθεί ακόμα περισσότερο τα επόμενα δέκα χρόνια.

Αποφάσεις που μέχρι πρόσφατα λαμβάνονταν από ανθρώπους-διευθυντές, αυτοματοποιούνται μέσα από περίπλοκα υπολογιστικά συστήματα.

Το φαινόμενο ήταν αρχικά εμφανές στις μεγάλες ψηφιακές πλατφόρμες, όπως η Uber και η Lyft.

Αλγόριθμοι επιβλέπουν εργαζομένους, προγραμματίζουν βάρδιες, αξιολογούν επιδόσεις, ακόμα και καθοδηγούν τον τρόπο εκτέλεσης εργασιών. Ωστόσο, σήμερα η χρήση τεχνητής νοημοσύνης εξαπλώνεται και σε πιο παραδοσιακούς κλάδους.

Παράδειγμα αποτελεί ο τομέας της εφοδιαστικής αλυσίδας στη Γαλλία, όπου εργαλεία σχεδιασμού διαδρομών που βασίζονται σε AI παρέχουν σε οδηγούς πληροφορίες για κυκλοφορία και παραδόσεις σε πραγματικό χρόνο.

Φαίνεται χρήσιμο, μοιάζει αποδοτικό, αλλά συνοδεύεται και με την αυξημένη παρακολούθηση της κάθε τους κίνησης.

Η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων (ETUC) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Η Tea Jarc, γραμματέας της Συνομοσπονδίας, εξηγεί ότι τα μέλη της προσπαθούν να διαπραγματευτούν συλλογικές συμβάσεις που θα κατοχυρώνουν τη διαφάνεια γύρω από τους αλγόριθμους. Δυστυχώς, συχνά δεν γνωρίζουν καν ποια συστήματα χρησιμοποιούνται και με ποιον τρόπο επηρεάζουν τους εργαζομένους.

Οι αλγόριθμοι μπορούν να καθορίζουν:

Υπάρχουν μάλιστα περιπτώσεις όπου συλλέγονται προσωπικά δεδομένα που δεν θα έπρεπε, όπως στοιχεία για την υγεία και την ψυχική κατάσταση των υπαλλήλων.

Μάλιστα, ο έλεγχος συνεχίζεται ακόμη και όταν ο εργαζόμενος αποσυνδέεται από το σύστημα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η υπάρχουσα εργατική νομοθεσία καλύπτει ορισμένες πτυχές, αλλά αφήνει σημαντικά νομικά κενά.

Ένα από αυτά αφορά τη θολή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον χρόνο εργασίας και τον χρόνο ανάπαυσης. Τι συμβαίνει όταν ένας οδηγός παρακολουθείται από το σύστημα ακόμη και εντός του «ελεύθερου» χρόνου του;

Η Jarc τονίζει: οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να κρύβουν τις αποφάσεις τους πίσω από αδιαφανείς αλγοριθμικές διεργασίες.

Ο εργαζόμενος πρέπει να γνωρίζει ποιος και με ποιο κριτήριο αποφασίζει για το επαγγελματικό του μέλλον.

Ο ερευνητής Alessio Bertolini από το Oxford Internet Institute υπενθυμίζει ότι η αλγοριθμική διαχείριση δεν αποτελεί καινούργιο φαινόμενο. Αναπτύχθηκε ήδη από τη δεκαετία του 1990, όμως η έκρηξη των τεχνολογιών AI τη φέρνει πλέον στην πρώτη γραμμή της καθημερινής εργασίας.

Σύμφωνα με την Uni Europa, μέχρι σήμερα έχουν υπογραφεί 23 συμφωνίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο με αναφορά σε αλγοριθμική διαχείριση.

Τα ισχυρά συνδικάτα της Ισπανίας και της Δανίας κατάφεραν να εξασφαλίσουν τη στήριξη ειδικών για την επεξεργασία των συμβάσεων. Αυτή η δυνατότητα όμως δεν υπάρχει παντού.

Πολλά μικρότερα συνδικαλιστικά όργανα δεν έχουν πρόσβαση στον απαιτούμενο προϋπολογισμό ή την τεχνογνωσία.

Η συνεργασία και η ανταλλαγή ειδικών ανάμεσα σε χώρες φαίνεται απαραίτητη, ώστε η προστασία των εργαζομένων να μην αποτελεί προνόμιο λίγων.

Το 2024, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε την Οδηγία για τους εργαζόμενους σε πλατφόρμες. Αυτή προβλέπει ότι:

Ένα σημαντικό πρώτο βήμα, αλλά ανεπαρκές κατά τους ειδικούς, αφού αφορά αποκλειστικά περιστασιακούς εργαζόμενους των ψηφιακών πλατφορμών. Η πραγματικότητα έχει ήδη ξεφύγει πέρα από αυτό το πλαίσιο.

Η ETUC και ειδικοί του χώρου ζητούν μια νέα οδηγία της ΕΕ που θα καλύπτει όλους τους εργαζόμενους, σε όλους τους τομείς. Η τεχνολογία δεν περιμένει, και η νομοθεσία οφείλει να προσαρμοστεί πριν οι ανισορροπίες καταστούν μη αναστρέψιμες.

Όπως τονίζει η Jarc:

Η θέσπιση νέας οδηγίας ειδικά για την τεχνητή νοημοσύνη στους χώρους εργασίας θεωρείται αναγκαία. Επιδίωξη είναι να συνδυαστεί με την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για ποιοτικές θέσεις εργασίας, έως το τέλος του έτους.

Παράλληλα, GDPR και ο νέος νόμος της ΕΕ για την AI προσφέρουν κάποιες ασφαλιστικές δικλείδες γύρω από την προστασία των προσωπικών δεδομένων, αλλά δεν απαντούν πλήρως στα εργασιακά ζητήματα.

Οι αλγόριθμοι έχουν ήδη ρόλο στο παρόν της εργασίας. Η πρόκληση αφορά το μέλλον: πώς θα διασφαλιστεί ότι οι εργαζόμενοι θα παραμείνουν στο επίκεντρο και δεν θα μετατραπούν σε «δεδομένα» που θα αποφασίζουν για τον εαυτό τους πίσω από μια οθόνη;

Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βελτιώσει τη ζωή μας, αρκεί οι κανόνες να θεσπιστούν τώρα, προτού πάρει ανεξέλεγκτη τροπή.

Οι εργοδότες, οι συνδικαλιστικοί φορείς και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί καλούνται να συνεργαστούν, ώστε η μετάβαση στην ψηφιακή εποχή να γίνει με δικαιοσύνη, διαφάνεια και σεβασμό στα εργατικά δικαιώματα.